Yaratılışın İki Kadın Karakteri: Havva ve Lilith

Tek tanrılı inançların çoğunda insanın yaratılış miti aynıdır. Soyun Adem ve Havva'dan geldiğine inanılır. Havva, erkeğine bağlı ve itaatkar bir kadın olarak gösterilmesine rağmen, şeytana uyar ve bilgelik ağacından, yasak olan meyveyi yer. Adem'e de ikram eder. Böylelikle insan, cezalandırılır ve cennetten kovularak yeryüzüne indirilir. Yukarıda yazılı olan atasözünün ikinci bölümünde Yahudiler, erkeklere bu olayı hatırlatır ve iyi kadınlardan kendilerini korumaları gerektiğini söyler.

Sanatın beslendiği en önemli konulardan biri olan aşk, yaratılış mitinde iki kadınla karşımıza çıkar. Biri Havva'dır. Diğeri ise, Yahudi atasözünün ilk bölümünde bahsedilen kadın, yani Lilith'tir.

Lilith, İ.Ö. 2000'li yıllarda, Sümer yaratılış mitinde ve sonrasında Kabala öğretilerinde karşımıza çıkar. Tevrat'ta ise, kadının ve erkeğin birlikte yaratıldığı söylenirken sonrasında Havva'nın Adem'den sonra yaratıldığı anlatılır. Buradaki çelişki, Ben Sira Alfabesinde ortadan kalkar. Çünkü, Lilith adında bir kadından bahsedilir. İlk yaratılan kadından...

Mite göre Lilith, Adem'le birlikte ve eşit şekilde yaratıldı. Ancak kısa bir süre sonra kavga etmeye başladılar. Lilith, her zaman altta olmak istemedi. Adem ise, Lilith'in altta olması gerektiğini, kendisininse üstte olmayı hak ettiğini söyledi. Eşit olduklarını savunan ve özgür bir ruha sahip olan Lilith, Adem'i terk ederek şeytanların arasına katıldı. Yalnız kalan Adem, üzgündü ve Tanrı onun için yeni bir eş yarattı. İkinci eşi, Havva'yı Adem'in kaburgasından yarattı. Böylece kadın, erkeğine tabi olacaktı.

Havva ve Lilith karakterleri birbirinden zıt iki karakter olarak görülmektedir.

Cinsiyet ideolojisinin de etkilediği iki kadın karakterden Havva, itaatkar kadın olarak görülmektedir. Yaratılışında erkeğin iktidarını kabullenmek zorunda kalışı vardır. Erkeğinin kaburgasından yaratılan Havva, saf karakteri temsil eder.

Erkekle eşit koşullarda yaratılan ilk kadın, Lilith ise, genellikle kötü kadın olarak anılmaktadır. Karakteri gereği özgür ruha sahip ve güçlü bir kadındır.

Sanatta Lilith, yılan-kadın-şeytan üçlemesi içerisinde gösterilir. Özgürlükte ısrarcı olan Lilith karakteri, Sümer mitolojisinde eğitilemeyen yılanla özdeşleşir.

Peki, ilk günah sahnelerinde Lilith'in Adem ile Havva'nın yanında sergilenmesi neyi ifade etmektedir?

Rivayetlerden biri; Lilith'in Havva'nın aklını çelerek meyve yemesini sağladığıdır. Böylelikle Havva, iyi ve kötüyü ayırt edebilecektir. Lilith, çoğu zaman kadınlara erkeklerle eşit olduklarını fısıldar. Feminist düşünce, özgür ruhlu Lilith karakterini yüceltirken aynı karakter nedeniyle, Ortaçağ'da kadınlar cadıcılıkla suçlanarak asılmış ve yakılmıştır.

Michelangelo, The Original Sin (İlk Günah)

Michelangelo'nun Sistine Şapeli'ndeki İlk Günah resminde Lilith'in belden aşağı kısmı yılan şeklinde görülür. Arasında güçlü bir bağ bulunan bilgelik ağacına dolanmış şekilde gösterilir. Adem ayakta ve istekli bir şekilde yasak ağacın meyvesini koparmak üzeredir. Michelangelo, resimde Lilith ve Adem'i etkin bir suçlu olarak gösterirken, Havva'nın daha pasif olduğu görülür. Lilith elindeki elmayı Havva'ya uzatmaktadır.

Hugo Van Der Goes'un İlk Günah (Çöküş) tablosunda, Adem ve Havva'yı resmin kenarında görürüz. Havva, bilgelik ağacından elma almak için elini uzatır. Ancak gerçekleştirdiği eylemin bilincinde değildir. Adem ise, Havva'nın saçını okşarken resmedilmiştir. Bilgelik ağacının kenarında görülen Lilith, ayakları yüzgeçli kuyruklu bir yaratık olarak görülür. Adem ve Havva'yı uzaktan kıskançlık içinde izler. Goes, resminde Lilith'i lanetlemiştir.

İlk günah sonrası Tanrı, kadına regl ağrısı ve doğum sancısı verirken, erkeği toprağa işlemeye mahkum etmiştir. Adem, işlemediği sürece topraktan yararlanamayacaktır. Yılanla özleşen Lilith ise, topraktan başını çıkarıp, erkeğin toprağı işlemesine engel olacaktır.

Lilith'in karakteri; başkaldırı, aşk ve yüce değerlerle ölçülürken Havva; mülk, yararlı değerler ve Adem'i sevmek görevlerini icra eder. Tek tanrılı inançlarda ilk aşıklar olarak bilenen Adem ile Havva'nın aşkına, Lilith'in varlığı gölge düşürmektedir.

Eski Ahit, iyi kadını Havva'yla özleştirirken, kötü kadın karakterini yılanla bağdaştırılan Lilith karakteriyle anlatmaktadır. Ancak tıpkı atasözünde olduğu gibi, Yahudiler için iki kadın da kusurludur. Kadın ise, hataları yüzünden tüm haklarından mahrum kalarak eril sistemi boyun eğmek zorundadır.