Türkiye-Suriye normalleşme eşiği için Bağdat’ın önemi

“Aşığa Bağdat Sorulmaz”[1]

Türkiye-Suriye “Yeniden Uzlaşma veya Normalleşme Görüşmeleri” için Bağdat’ın ev sahibi olarak ön plana çıkması hayli ilginç. Astana veya Soçi değil, Bağdat. Bu belki perde arkasında Rusya’nın görülmemesi için iyi bir dekor. Ama kimin aklına geldiyse, onu alnından öpmek gerek. Kulağa biraz “şıracının şahidi bozacı” gibi gelse bile bence iyi bir seçim. Yine de “kendi başını bağlayamayan, gelin başı bağlar” meseliyle, Yarı Özerk Kürt Bölgesi, yani Erbil yönetimi ile olan sorunlarını ve ülkedeki derin mezhep çatışmalarını çözmekten aciz Bağdat, eğer Türkiye-Suriye görüşmelerinde yapıcı bir arabuluculuk sergiler ve barışa maya tutturabilirse, uluslararası çevrelerde Irak itibar kazanır. Irak’taki sorunların çözümü açısından da olumlu mesaj verir. Her halükarda kangren olmuş Türkiye-Suriye sorununa yapıcı yaklaşımlarından dolayı Cumhurbaşkanı Abdül Latif Raşit ve Başbakan Muhammed Şiya El Sudani’yi kutlamak gerek.

Öte taraftan, “ana gibi yar, Bağdat gibi diyar olmaz” atasözünün Türkçedeki önemi, Bağdat’ın, Suriye’de çaresiz kalan Ankara için, yenilgiyi büyük özgüven kaybı olmadan kabulleneceği bir yer olduğunu düşündürüyor. Bağdat, geçmişte Esat’ı Eset yapacak kadar ileri giden ve ona ağıza alınmayacak sıfatlar takan Cumhurbaşkanını, tarihi, kültürel ve duygusal bağlarla sarmalayarak, sarf ettiği büyük sözleri yutmaya razı edecek bir mekân. Ekonomik ve jeopolitik zorluklar Türkiye’nin Suriye karşısında pazarlık gücünü zayıflatmış durumda. Suriye’deki Türk varlığının artık sürdürülemeyeceği ortada olunca Bağdat, Cumhurbaşkanının gideceği yeri sorgulamaksızın bir “ümit yolcusu” gibi “ufukları aşarak” gideceği bir yer. Ayrıca Bağdat bir başka debdebeli ziyaret için de yaldızlı bir tercih. Bu bu açıdan da yer seçimi Cumhurbaşkanına ana kucağına koşarcasına gitmesi için yapılan bir yüreklendirme. Şimdi itibardan tasarruf edilemediği için, kayıpları hamasetle telafi etmenin yolunu Osmanlı’dan kalma deyiş, tekerleme ve şarkılarla aşma zamanı. Belki de sağduyulu ve biraz da duygusal eski MİT müsteşarının fevkalade rakik bir duruma, bakan olunca bulduğu psikolojik bir çözüm. Onun da işi zor. Hele işin içine bir de güllabicilik girince.

“ İkiz Kuru Kanal” Projesine Suriye’de Geçit Var mı?

Henüz Esat’ın ağzından neyse ki Türkiye’den isteyeceği savaş tazminatı çıkmış değil. Yabancı postalların ülkesini terk etmesi ve ülkesinin toprak bütünlüğüne Türkiye ve Irak’ın saygı göstermesi, zaten halen eşinin hastalığı nedeniyle çok zor günler geçiren Esat için şimdilik yeterli olmalı. Kaldı ki Türkiye, Suriye’nin kuzeyinde, müteahhitlere konutlar yaptırarak neden olduğu zararı kısmen telafi ediyor. İş ki Esat “o sayılmaz. Dahası var” demesin. Türkiye’de halen bulunan sayısı belirsiz Suriyelileri taslarını, taraklarını toplayarak geldikleri yere göndermek için yapılacak pazarlıklar açısından da Bağdat yine iyi bir seçim. Ama ileri bir tazminat talebinin önüne geçmek için Suriye’ye yeni umut kapılarının aralanması, Türkiye’nin Bağdat’ta yapması gereken ilk iş. Daha önce Basra’daki Fav limanından başlayıp, Nusaybin’e kadar uzanacak “İkiz Kuru Kanal” konusunda yazdığım bir yazıda, projenin Kuzey Irak Kürt Yarı özerk bölgesinden geçmesinin önemine değinmiş, Suriye’ye de uzatılması halinde ise bunun bir bölgesel barış projesine dönüşebileceğini ifade etmişti [2]. Projenin anahtarı elbette Bağdat yönetiminde. Ankara ise hem coğrafi bir zorunlulukla, hem de kısmi maddi destek sözü ile projeyle ilişkili. Şimdiye kadar Çavuşoğlu’nun Dışişleri Bakanlığı sırasında 25 ile 47 milyar dolar civarında telaffuz edilen katkının ne kadarı ödendi bilinmez. Ama Türkiye’nin, bölgede Çin’in “kuşak-yol projesine” alternatif ve tamamlayıcı olacak bu projede söz hakkı var. Eğer Bağdat’ta gerçekleşecek ilk “Türkiye-Suriye Yeniden Uzlaşma” veya Normalleşme” toplantısında, Ankara ve Bağdat Suriye’ye de bu önemli bölgesel projede paydaş olma güvencesi verirse, bu Esat için Suriye’nin geleceği açısından önemli olacaktır. Öte yandan yine güvenlik koşullarına bağlı olarak İstanbul- Gaziantep- Nusaybin demiryolu, sınır ötesinde Suriye’ye ilerleyecekse bunun için Ankara’nın, Bağdat toplantısından önce, hem Irak hükumeti ile uzlaşması, hem de Şam ile teknik konularda istişareye başlamış olması önemli. Bağdat’ın böyle bir gelişmeye de kucak açması anlamlı.

Somut Ekonomik Çıkar Uzatılan Zeytin Dalına Eş Değer

Onca senli-benli, sarmaş- dolaş yakınlıktan sonra yıllarca birbirine “gözden ve gönülden Irak olan” iki liderin Bağdat’ta yeniden buluşması ve el sıkışması iyi bir gelişme olacak. Şimdi Ankara’nın Şam’a zeytin dalından öte somut bir ekonomik umut vermesi normalleşmeye ivme kazandıracaktır. Esat en zor koşullarda bile bırakıp gitmediği ülkesinin, içinde bulunduğu bölgede üretim ve ticaret yoluyla artacak refahtan pay alacağını bilme hakkına sahip. Bu fevkalade istikrarsız bölgede, barış, refahın insanlar kadar ülkeler arasındaki adil dağılımına bağlı. Eğer koşullar önümüzdeki aylarda gerçekten Erdoğan-Esat görüşmelerine imkân verirse, “İkiz Kuru Kanal” dan verilecek pay Esat için Suriye’nin toprak bütünlüğüne gösterilecek saygının bir başka işareti olacak. Türkiye Şam ve Ankara ilişkilerinin normalleşmesi için böyle bir projenin bölgesel barışa hizmet edeceği, sınır aşırı terörü azaltacağı ve bölgesel güvenliğe katkıda bulunacağı mutlaka Esat’a telkin edilmeli. Bağdat’ta, bu bölgesel projeye Suriye’nin de katılımının tescili, Ankara’ya Kuzey Suriye’yi usta bir siyasi manevra ile terk etme şansı verecektir. Belki de aynı zamanda projenin ortak güvenliğinin sağlanması konusunda iki ülkeye gelecekte bir işbirliği fırsatı da olur.​