Tezhip yapma tekniği, minyatürden ve resimden farklı bir tekniktir. Tezhip yaparken kullanılacak olan altın yadızın hazırlanışı zor ve uzun emek isteyen bir iştir. Tezhibin nasıl yapıldığına geçmeden önce, tezhip tekniğinin en önemli unsurlarından birisi olan altın varak'ın hazırlanışına bir göz atmakta fayda vardır.
Çekiçle döğülerek sigara kağıdından daha ince bir yaprak haline getirilmiş altına "Altın Varak" denir. Altın varağın yapılışına gelince:
Önce külçe altın alınarak haddeden geçirilir, bir milimetre kalınlığında ince bir şerit haline getirilerek üç dört samimetre uzunluğunda parçalara bölünür. Ayrıca on santimetre uzunluğunda ince güderi parçalar hazırlanır. Kesilmiş altın parçalarından herbirisinin arasına bu güderilerden konarak, her güderinin üstüne elenmiş, ince toz kireç serpilir.
50 ve 60 kat yapıldıktan sonra daha büyük bir deri parçasına sarılarak dib taşı denilen bir mermer tomruk üzerine konarak, özel bir tokmakla bir kaç gün dövüldükten sonra istenen özelliklere sahip altın varak elde edilir. Çok ince altın varak elde etmek için en az onbin kez dövmek lazımdır. Bu altın varaklar deste kağıdı adı verilen ince kağıtlar arasına konarak onar onar destelenir( 1 ).
Bazı müzehhipler altın varaklarını kendileri yaptıkları gibi, sadece bu işi yapan ve varakçı denilen ustalardan da satın alabilirlerdi.
Altın ezmek için kullanılan arap zamkının önce yıkanıp temiz bir havanda dövüldükten sonra bir şişeye konarak üstü su ile doldurulurdu. Güneşte veya herhangi bir yerde iki üç gün karıştırılarak bekletildikten sonra mermerşahi içine konarak süzüıür, başka bir şişeye aktarılırdı.
Altın yaldız yapmak için parmak ucu ile bir varak alınarak mertebani denilen çukurca, beyaz. ateşe dayanıklı bir tabağa konur(2). Zamkı arabi ve süzme balla hazırlanmış olan sıvıdan bir damla tabağın içine alılarak parmakla karıştırılır. Gerektiği kadar varak bu şekilde tabağa alındıktan sonra ezme işlemine başlanır.
Önce donuk çamur renginde olan bu karışım iyice ezilme sonucunda açılarak altın rengine dönüşür. Daha sonra tabağın içine temizlenmiş su doldurularak altına bulaşmış parmaklar da bu su ile yıkanarak karıştırılır ve iki üç saat bekletilir. Bekleme süresi içinde altının zamkı suya geçer, altın tozları da tabağın dibine çöker.
Tabaktaki su yavaşça boşaltılarak altın tozu elde edilmiş olur. Müzehhipler bunu jelatinli su ile karıştırarak fırça ile alıp gerekli yerlerde kullanırlar. Süzülen suda kalan yaldızlar da zerefşan kağıt yapmak için kullanılır.
Müzehhiplerin "kalem fırça" dedikleri tek tüylü ince fırçaları en önemli aletlerinden birisi olup, en ince çizgileri bu fırça ile çizerlerdi. Ayrıca zermühre denilen ucunda yuvarlak ve cilalı bir akik olan aletle de altın zemin üzerine sürtülerek altının parlamasını sağlarlardı.
Böyle parlak yaldızlı işlere "Pesend" denirdi. Tezhipte kullanılan boyalar. renkli topraktan, madeni oksit ve bazı renkli taşların tozlarının tutkallı su ile karıştırılmasından elde edilirdi. Günümüzde bu boyaların nasıl yapıldığı unutulduğundan onların yerine suluboya kullanılmaktadır( 3 )
Doç. Dr Ayla Ersoy
Çekiçle döğülerek sigara kağıdından daha ince bir yaprak haline getirilmiş altına "Altın Varak" denir. Altın varağın yapılışına gelince:
Önce külçe altın alınarak haddeden geçirilir, bir milimetre kalınlığında ince bir şerit haline getirilerek üç dört samimetre uzunluğunda parçalara bölünür. Ayrıca on santimetre uzunluğunda ince güderi parçalar hazırlanır. Kesilmiş altın parçalarından herbirisinin arasına bu güderilerden konarak, her güderinin üstüne elenmiş, ince toz kireç serpilir.
50 ve 60 kat yapıldıktan sonra daha büyük bir deri parçasına sarılarak dib taşı denilen bir mermer tomruk üzerine konarak, özel bir tokmakla bir kaç gün dövüldükten sonra istenen özelliklere sahip altın varak elde edilir. Çok ince altın varak elde etmek için en az onbin kez dövmek lazımdır. Bu altın varaklar deste kağıdı adı verilen ince kağıtlar arasına konarak onar onar destelenir( 1 ).
Bazı müzehhipler altın varaklarını kendileri yaptıkları gibi, sadece bu işi yapan ve varakçı denilen ustalardan da satın alabilirlerdi.
Altın ezmek için kullanılan arap zamkının önce yıkanıp temiz bir havanda dövüldükten sonra bir şişeye konarak üstü su ile doldurulurdu. Güneşte veya herhangi bir yerde iki üç gün karıştırılarak bekletildikten sonra mermerşahi içine konarak süzüıür, başka bir şişeye aktarılırdı.
Altın yaldız yapmak için parmak ucu ile bir varak alınarak mertebani denilen çukurca, beyaz. ateşe dayanıklı bir tabağa konur(2). Zamkı arabi ve süzme balla hazırlanmış olan sıvıdan bir damla tabağın içine alılarak parmakla karıştırılır. Gerektiği kadar varak bu şekilde tabağa alındıktan sonra ezme işlemine başlanır.
Önce donuk çamur renginde olan bu karışım iyice ezilme sonucunda açılarak altın rengine dönüşür. Daha sonra tabağın içine temizlenmiş su doldurularak altına bulaşmış parmaklar da bu su ile yıkanarak karıştırılır ve iki üç saat bekletilir. Bekleme süresi içinde altının zamkı suya geçer, altın tozları da tabağın dibine çöker.
Tabaktaki su yavaşça boşaltılarak altın tozu elde edilmiş olur. Müzehhipler bunu jelatinli su ile karıştırarak fırça ile alıp gerekli yerlerde kullanırlar. Süzülen suda kalan yaldızlar da zerefşan kağıt yapmak için kullanılır.
Müzehhiplerin "kalem fırça" dedikleri tek tüylü ince fırçaları en önemli aletlerinden birisi olup, en ince çizgileri bu fırça ile çizerlerdi. Ayrıca zermühre denilen ucunda yuvarlak ve cilalı bir akik olan aletle de altın zemin üzerine sürtülerek altının parlamasını sağlarlardı.
Böyle parlak yaldızlı işlere "Pesend" denirdi. Tezhipte kullanılan boyalar. renkli topraktan, madeni oksit ve bazı renkli taşların tozlarının tutkallı su ile karıştırılmasından elde edilirdi. Günümüzde bu boyaların nasıl yapıldığı unutulduğundan onların yerine suluboya kullanılmaktadır( 3 )
Doç. Dr Ayla Ersoy
