Teratojen Nedir? Teratojenlerin Etkileri Nelerdir?

Teratojenler, gelişmekte olan bir embriyo veya fetüste konjenital bozukluklara neden olan maddelerdir. Teratojene örnek olarak bir kişinin hamilelik sırasında maruz kaldığı veya yuttuğu ve fetal anormalliklere neden olduğu bilinen maddeler verilebilir. İlaçlar, tıbbi ürünler, kimyasallar, belirli enfeksiyonlar ve toksik maddeler teratojenlere örnektir.

Teratojenler Nedir?

Teratojenler gebelik esnasında anne adaylarının maruz kaldığı maddeler ya da etkenlerdir. Bu maddeler ya da etkenler, fetüste doğuştan ileri gelen bazı yapısal veya işlevsel bozukluklara sebep olabilir. Bunun yanında teratojenler, organların gelişiminde önemli kusurlar ortaya çıkarabileceği gibi bu durumlar kalıcı işlev ve şekil bozukluklarına da yol açabilir. Kalp defektlerine, nöral tüp defektlerine sebep olan teratojenler mevcuttur.

Teratojenler, günümüzde gebelik dönemlerinde en çok merak edilen konular arasındadır. Teratojenler aynı zamanda anne adaylarını ve bebek sağlığını tehlikeye sokan önemli etkenler arasında da gösterilir.
Doğuştan gelen yapısal bozukluklara ve bazı işlevsel problemlere sebep olan teratojenler, fetüsün organ gelişimlerinde önemli kusurlar meydana getirebilir. Teratojenler arasında bazı kimyasal maddeler, ilaçlar, radyasyon ve enfeksiyon etkileri yer alır. Gebelik dönemlerinde teratojenlere maruz kalmamak için mutlaka doktor kontrolünde kalmak ve doktor tavsiyelerine uymak oldukça önemlidir.

Teratojenlerin Sınıflandırılması

Teratojenlerin özellikleri, verdikleri etkilere ve etkiledikleri mekanizmalara göre sınıflandırılabilir.

Fiziksel Teratojenler: Radyasyon içerikli etkiler olarak bilinen fiziksel teratojenler özellikle tıbbi görüntüleme esnasında fetüs üzerinde zararlı etkiler yaratabilir.

Kimyasal Teratojenler: İlaçlar, alkol, sigara tüketimi, ve bazı kimyasal maddeleri içine alan teratojen grubudur. Bilinmeden kullanılan bazı ilaçlar ve maruz kalınan endüstriyel kimyasallar da teratojenik etki gösterebilir.

Biyolojik Teratojenler: Bazı bulaşıcı enfeksiyonlar ve mikroorganizmalar biyolojik teratojenlerdir.

Beslenme İçerikli Teratojenler: Yetersiz ve dengesiz beslenme alışkanlıkları, gebelikte folik asit eksiği gibi durumları içerir.

Teratojenlerin Etki Mekanizması Nedir?

Teratojen etkileri ve etki mekanizması, fetüsün gelişimini olumsuz yönde etkileyen bazı temel mekanizmalar içerir.

• Teratojenler fetüs DNA'sında doğrudan hasara neden olabilir. Bu sebeple hücre bölünmesi ve farklılaşması sırasında hatalar oluşabilir.
• Bazı teratojenler, organların ve dokuların doğru şekilde gelişmesini engelleyen programlanmış hücre ölümü (apoptoz) sürecini etkileyebilir.
• Hücrelerin çoğalma ve farklılaşma süreçlerini bozarak organların ve dokuların anormal gelişmesine neden olabilir.
• Anne adaylarının hormon düzeylerini etkileyerek fetüsün olağan gelişimini etkileyebilir. Özellikle tiroid hormonları gibi kritik düzeyli hormonları etkileyerek fetüse zarar verebilir.

Hamilelikte Teratojenlere Maruz Kalmanın Sonuçları Nelerdir?

Hamilelikte teratojenlere maruz kalmanın sonuçları, fetüsün gelişim süreci için çeşitli doğum kusurları ve sağlık sorunlarına sebep olabilir. En sık karşılaşılan teratojenlerin neden olduğu hastalıklar ise şöyledir:

• Yapısal bozukluklar
• Büyüme geriliği
• Fonksiyonel bozukluklar
• Zihinsel gelişim sorunları
• Düşük ve ölü doğum

Teratojenlerin Doğum Kusurları Üzerindeki Etkileri Nelerdir?

Gebelikte teratojen etkiler doğum kusurları üzerinde bazı etkiler gösterir.

Yapısal Bozukluklar: Teratojenler, fetüsün organ ve dokularının anormal şekilde gelişim göstermesine sebep olabilen yapısal bozukluklara yol açabilir. Kalp, beyin, omurga ve diğer organlarda doğuştan gelen yapısal bozukluklar görülebilir. Bu durum, omurga açıklığı(Spina bifida) ve kalp kusurları olarak örneklendirilebilir.

Büyüme Geriliği: Teratojenlere maruz kalan fetüslerde hem doğum öncesinde hem doğum sonrasında büyüme geriliği görülebilir. Bu durum bebeğin doğum ağırlığının düşük olmasına ve gelişim sürecini geriden takip etmesine sebep olan bir durumdur.

Fonksiyonel Bozukluklar: Fetüsün organlarının işlevlerini etkileyen bozukluklardır. Sinir sistemi üzerinde olumsuz etkiler oluşturarak öğrenme güçlükleri, davranış sorunları ve motor becerilerde bozukluklara sebep olabilir.

Zihinsel Gelişim Sorunları: Teratojenlere maruz kalınması sebebiyle zihinsel gelişim sorunları, öğrenme güçlükleri ve zeka geriliği gibi sorunlar ortaya çıkabilir.

Düşük ve Ölü Doğum: Bazı teratojenler, gebeliğin erken dönemlerinde düşük riskini artırırken ayrıca ölü doğuma da neden olabilir.

Teratojenlere Karşı Korunma Yöntemleri

Teratojenlerden korunma yöntemleri arasında öncelikle ilaç kullanımlarında dikkatli olmak yer alır. Doktorun onaylamadığı herhangi bir ilacın kullanımından kaçınmak bu süreç için önemlidir. Reçeteli veya reçetesiz ilaçlar için mutlaka doktor kontrolünde kalınmalıdır.

• Evde veya iş yerlerinde kullanılan kimyasal maddelerden, temizlik ürünlerinden ve böcek ilaçlarından uzak durulmalıdır. Gebelik esansında alkol ve sigara kullanımından da tamamen uzaklaşılmalıdır.
• Aşılar, hamilelik öncesinde ve esnasında gerekli olup olası enfeksiyonlara karşı etki göstereceğinden mutlaka takibi yapılmalıdır.
• Görüntülüme gerektiren durumlarda bile ilgili doktora danışıp radyasyondan uzak durulmalıdır.
• Enfeksiyon riskini en aza indirmek için hijyen kurallarına dikkat edilmesine özen gösterilmelidir.
• Hava kirliliği olan bölgelerden uzak durmalı ve ağır metal içeren hava solunumlarından kaçınılmalıdır.
• Çevre maruziyetinden kaçınmak adına ağır metaller, pestisitler gibi çevresel kirleticilerden uzak durulmalıdır.

Teratojenler Hakkında Sık Sorulan Sorular

Teratojenlerin etkisi nasıl ölçülür?

Teratojenlerin embriyo veya fetüste yapısal bozukluklara yol gösterebileceği etkileri ölçmek için hayvan deneyleri kullanılır. Bu deneylerde hamile hayvanlara belirli dozlarda teratojenik maddeler verilir ve yavru gelişimleri incelenir. Teratojenik etkileri inceleme adına yapılan epidemiyolojik çalışmalar da bulunur. Bu çalışmalar sonucunda teratojene maruz kalan hamile kadınların doğum sonuçları incelemeye alınır ve etkileri incelenir. Hücre kültürleri kullanılarak yapılan bazı laboratuvar testleri ile teratojenik maddelerin hücreler üzerindeki etkileri ve potansiyel riskleri incelenir. Hamilelik sırasında kullanılan belli ilaçları ve kimyasalları doğum sonuçları üzerinden değerlendirmek amaçlı klinik gözlemler de yapılır.

Teratojenlere maruz kalmamak için hangi önlemler alınabilir?

Teratojenlerden etkilenmemek adına ilaç kullanımından kaçınmalı, kullanılacak ise mutlaka doktora danışılmalıdır. Kimyasallardan kaçınmak için bulunduğumuz ortamlarda kullanılan kimyasal ürünlerin güvenliğinden emin olunmalıdır. Mutlaka alkol ve sigaradan uzak durulmalıdır. Teratojenlere maruz kalmamak için dengeli ve sağlıklı bir diyet programıyla sağlıklı gelişim gösterilebilir.

Teratojenler sadece hamilelikte mi etkilidir?

Teratojenler, hamilelik döneminde embriyo ve fetüsün hızla gelişmesi sebebiyle dış etkenlere karşı oldukça hassas bir dönem olduğundan en çok hamilelik döneminde etkilidir. Ancak teratojenlerin etkileri sadece hamilelikle sınırlı değildir. Genel sağlık açısından her dönemde teratojenlere maruz kalmamak önemlidir.

Gıda katkı maddeleri teratojenik olabilir mi?

Genellikle gıdalardaki katkısal maddeler, insan sağlığına zarar vermemesi için sıkı denetimlerden geçer ve bu maddeler belirli limitlerle kullanılır. Fakat bazı katkı maddeleri yüksek dozlarda ve uzun süreli kullanım durumunda toksik etkiler göstererek teratojenik faktörler olabilir. Bunlar bazı tatlandırıcılar, koruyucular ve renklendiriciler gibi etki maddeleridir. Bu maddelerin gıdalar üzerinde kullanımına izin verilen miktarları ise oldukça düşüktür. Bu sebeple gıda kaynaklı teratojenlerden kaçınmak için iyi yıkanmış ve güvenilir kaynaklardan gelen gıdalar tüketilmelidir.

Teratojenlerin etkisi genetik faktörlere bağlı mıdır?

Teratojenlerin etkisi genetik faktörlere bağlı olabilir. Çünkü teratojenler, fetüsün gelişim sürecinde doku ve organ oluşumunu olumsuz etkileyen maddelerdir. Bazı genetik polimorfizmler, toksik madde atılımında görev alan enzimlerin aktivitelerini etkileyebiliceği gibi teratojenlere karşı duyarlılığı da artırır. Gen konusunda türler arasında veya aynı tür içinde teratojenlere karşı duyarlılıkta farklılıklar görülebilir.

Teratojenlerin etkisi ne kadar sürede ortaya çıkar?

Teratojenlerin etkisinin ortaya çıkma süresi, etkisi altında kalınan teratojenin türüne, derecesine ve maruz kalma zamanına bağlı olarak değişebilen sürelere sahiptir. Genel olarak teratojenlere maruz kalma sonucu oluşan doğum kusurları, gebeliğin birinci trimesteri yani ilk üç ayında daha belirgin hale gelir. Bu dönem, fetüsün organlarının oluştuğu kritik bir dönemdir. Bunun yanında bazı teratojenler daha geç dönemlerde etkili olabilir ve bu süre doğumdan sonraya kadar bile devam edebilir. Geç etkilerin görüldüğü durumlar ise ilaç kullanımı, bazı kimyasallara maruz kalma gibi sinir sistemini etkileyen durumlardır.


Kaynak; Memorial Tıbbi Yayın Kurulu

Genişletmek için tıkla ...