Psikolojiye Giriş: Psikolojide Baskın ve Çekinik Gen Nedir? Ne Değildir?

Psikolojiye Giriş: Psikolojide Baskın ve Çekinik Gen Nedir? Ne
Değildir?

Genlerin varlığı ilk kez 1865te Gregor Mendel adlı bir keşiş tarafından ortaya atılmıştır. Mendelin bitkilerin melezleşmesiyle ilgili gözleme dayalı deneyleri ne kadar, soya çekim ve ana-baba özelliklerinin sonraki nesillere aktarımının rastgele olduğuna dair bir inanış bulunmaktaydı. Mendelin ünlü bezelye deneyleriyle birlikte, insanları diğerlerinden ayırıcı özelliklerin ve soya çekimin Gen adı verilen birimlerin belli bir uygunlukta bir araya gelmesinden oluştuğu anlaşıldı. 20. yüzyılın başlarında genlerin bir ince ip şeklinde dizildiği, genleri taşıyan renkli cisimler olan kromozomların varlığı saptanarak bu yolda önemli bir aşama kaydedildi. Günümüzde nesilden nesle aktarımın Gen ad verilen kromozomlar üzerinde yerleşmiş organik birimler aracılığıyla olduğu bilinmektedir. Kromozom sayısı türün gelişmişliği karmaşıklığıyla ilgili bir kavram değildir. Örneğin; Farelerde 20 çift kromozom bulunmaktadır. Kromozomlar ve genlerin ana yapısını Deoksiribonükleik asit oluşturmaktadır. Kısaca DNA olarak adlandırılan bu yapı birbirine sarılmış helezon şeklinde duran karmaşık bir yapıdır. Yeni bir organizmanın şekillenmesinde cinsiyetinin, saç ve göz rengi gibi fiziksel özelliklerinin diğer kuşaklara geçişi, kromozomlardaki DNA moleküllerinin içerdiği aminoasitlerin kendi aralarında değişik biçimlerde bir araya gelerek oluşturdukları genetik şifreye göre sıralanmaktadır. Bu genetik geçiş sırasında kromozom hataları ve bazı sakat genler, genetik hastalıkları ortaya çıkarabilmektedir. İnsanlarda Baskın ve Çekinik genler bulunmaktadır.

GEN: Gen, bir kalıtım birimidir. Bir DNA'nın belirli bir kısmını oluşturan nükleotid dizisidir. Popüler ve gayriresmî kullanımda gen, Ebeveynden çocuklarına geçen belirli bir karakteristiği taşıyan biyolojik birim anlamında kullanılır.

BASKIN GEN: Eğer bir gen, yanında ve diğer genlerde bu özelliklere ait kalıtım özellikleri bulunmasa bile tek başına, mutlaka kendi özelliğini diğer genlere baskın hale geçiriyor ve dış görünüşle yansıtıyorsa Baskın Gen olarak adlandırılır.

ÇEKİNİK GEN: Bunun tam tersi şekilde, yalnızca gen ikilisi veya ancak diğer benzer genlerle bir araya geldiğinde dış görünüşte bir farklılık yaratabiliyorsa Çekinik Gen olarak adlandırılır. Çekinik genler sürekli olarak baskın genler tarafından gölgelenir.

DİPNOT: Annesinde ve babasında baskın kahverengi göz (K), ve çekinik mavi göz (M) geni bulunan bir çocuğun bu eşleşme sonucunda KK, Km, Km olmak üzere %75 kahverengi gözlü ve sadece %25 mavi gözlü (MM) olma ihtimali bulunmaktadır. Bunun yanında baskın kahverengi göz ve çekinik mavi göz geni taşıyan çocukta (KM) ilerde çekinik mavi göz geni taşıyan kahverengi gözlü (KM) birisiyle evlendiğinde mavi gözlü (MM) bir çocuk sahibi olabilme şansı bulunmaktadır. Öte yandan belli bir hastalıkla ilgili olarak anne ve babanın da taşıyıcı genlere sahip olduğunu düşünürsek çocukların bu hastalık genlerinden ne ölçüde etkileneceği gösterilmiştir. Bu sebeple akraba evliliklerinde belli bir hastalığa ilişkin çekinik genlerin bir araya gelerek baskın hale gelmesi sakat doğumları ortaya çıkarmaktadır.

KAYNAK: PSİKOLOJİ TARİHİ KİTABI ​