Merkez bankaları sıkılaşmayı 2023'te zirveye taşıdı

Dünya genelinde büyük merkez bankalarının çoğu enflasyonla mücadele etmek için bu yıl politika faizinde artışı sürdürürken, politika faizinde zirveye ulaşan merkez bankaları yılın son döneminde faizi son yılların en yüksek seviyesinde bıraktı.

Bu yıl dünya genelindeki merkez bankaları tarafından 636 faiz kararı açıklanırken, bu kararlardan 351'i faizi sabit tutma, 196'sı artırım yönünde ve 89'u ise indirim yönünde oldu. Bu bankalar arasından ABD Merkez Bankası (Fed), 2022'yi politika faizinde yüzde 4,25-4,50 aralığında kapatmasının ardından, Şubat 2023'teki para politikası toplantısında 25 baz puan artışla politika faizini 16 yılın en yüksek seviyesi olan yüzde 4,50-4,75 aralığına yükseltti. Fed, Mart 2023'te politika faizini 25 baz puan artışla yüzde 4,75-5 aralığına, Mayıs 2023'te ise 5-5,25 aralığına çıkardı. Haziran 2023'teki para politikası toplantısında politika faizini sabit tutma kararı alan Fed, Temmuz 2023'te politika faizini 25 baz puan artışla son 22 yılın en yüksek seviyesi olan yüzde 5,25-5,50 aralığına yükselterek yılın son faiz artışını gerçekleştirdi. Fed, Eylül, Kasım ve Aralık 2023'teki toplantılarında piyasa beklentileri doğrultusunda politika faizini 22 yılın en yüksek seviyesinde sabit tutma kararı aldı ve yılı toplamda 100 baz puanlık faiz artışıyla kapattı. ABD'de Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), 2022 sonunda yıllık bazda yüzde 6,5 olarak ölçülürken, Mart 2023'te yüzde 5'e gerileyen enflasyon, Kasım 2023'te yıllık bazda yüzde 3,1 artışla beklentilere paralel gerçekleşti. ABD'de enflasyon, Haziran 2022'de yıllık bazda yüzde 9 ile 1981'den itibaren en yüksek seviyeyi görmüştü. AVRUPA MERKEZ BANKASI'NDAN ŞAHİN PARA POLİTAKASI Yerel para birimi olarak avro kullanan Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerde para politikasından sorumlu merkez bankası olan Avrupa Merkez Bankası'nın (ECB) arka arkaya ve hızlı şekilde yaptığı artışların ardından faiz, avro tarihindeki en yüksek seviyelere ulaştı. ECB, 2022 sonunda yüzde 2,50 olan refinansman faizini 2023'ün ilk toplantısında 50 baz puan artışla yüzde 3'e çıkardı. Yıl içinde faiz artışlarına devam eden ECB, Eylül 2023'teki toplantısında refinansman faizini yüzde 4,50'ye yükseltmesinin ardından ekim ve aralıktaki toplantılarında faizde değişikliğe gitmedi. Böylece ECB, 2023 boyunca 150 baz puanlık faiz artışı gerçekleştirdi ve faizi avronun kullanıma başlandığı 1999'dan beri görülen en yüksek seviyede tuttu. Avro Bölgesinde Ocak 2023'te yüzde 8,6 olan yıllık enflasyon ise Kasım 2023'te yüzde 2,4'e geriledi. BOE'DEN 175 BAZ PUANLIK ARTIŞ İngiltere Merkez Bankası (BoE), politika faizini Aralık 2022'deki yüzde 3,50 seviyesindeki politika faizini Şubat 2023'teki 50 baz puanlık artışla yüzde 4'e yükselterek yıla başladı. Mart, mayıs, haziran ve ağustostaki toplantılarının ardından politika faizini son 15 yılın en yüksek seviyesi olan yüzde 5,25'e kadar çıkaran BoE, eylül, kasım ve aralıktaki toplantılarında politika faizinde değişiklik yapmadı. Böylece, BoE yıl içinde politika faizinde 2023 boyunca 175 baz puanlık artışa gitti. İngiltere'de Ocak 2023'te yüzde 10,1 olan yıllık enflasyon, Kasım 2023'te yüzde 4,2'ye indi. Fed, ECB ve BoE, enflasyonu hedefledikleri yüzde 2 seviyesine düşürene kadar politika faizinin beklenenden uzun süreyle yüksek kalacağının sinyalini verdi. BOJ, AŞIRI DÜŞÜK FAİZ SEVİYESİNİ KORUDU Japonya Merkez Bankası (BOJ), 2023’de aşırı düşük faiz seviyesini korudu ve kırılgan bir ekonomik toparlanmayı desteklemeye odaklandı. BOJ'un para politikası, son otuz yılda dünyanın üçüncü büyük ekonomisini yeniden canlandırmak için kullandığı çeşitli niceliksel genişleme araçları nedeniyle karmaşık ve çok yönlü hale gelirken, banka politika faizini bu yıl yüzde eksi 0,1'de sabit bıraktı. BOJ en son Ocak 2016’da faizi yüzde 0,0-0,10 aralığından bugünkü eksi seviyesine çekmişti. Japon ekonomisinin beklenenden daha keskin bir şekilde daralması ve artan ücretlerin sürdürülebilirliği konusundaki belirsizlik nedeniyle, BoJ'un gelecek yılın başlarında faiz oranlarını değiştirmesi beklenmiyor. Fed, ECB ya da BoE'nin yüksek kalan enflasyona mücadelesinin aksine BOJ, şu anda nispeten yatay olan enflasyon ve kalıcı ekonomik büyümenin sağlanması gibi zorluklarla karşı karşıya. AVUSTRALYA MERKEZ BANKASI, POLİTİKA FAİZİNİ 12 YILIN EN YÜKSEK SEVİYESİNE ÇIKARDI Avustralya Merkez Bankası RBA, geçen yıl sonunda yüzde 3,10 seviyesinde bulunan politika faizini bu yıl şubat ve martta 25'er baz puan artırarak yüzde 3,60'a yükseltmesinin ardından nisanda değişikliğe gitmedi. Mayıs 2023'teki para politikası toplantısında politika faizini 25 baz puan artışla yüzde 3,85'e çıkaran RBA, Haziran 2023'te de 25 baz puan artışla politika faizini yüzde 4,10'a taşıdı. Banka, temmuz, ağustos, eylül ve ekimdeki toplantılarında politika faizini sabit tutarken, Kasım 2023'te 25 baz puan artışa giderek politika faizini son 12 yılın en yüksek seviyesi olan yüzde 4,35'e yükseltti ve Aralık 2023'te bu seviyede sabit bıraktı. RBA, böylece 2023’te politika faizini 125 baz puan artırdı. Avustralya'da yıllık enflasyon 2022'nin dördüncü çeyreğindeki 33 yılın en yüksek seviyesi olan yüzde 7,8'den, bu yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 5,4’e geriledi. Ülkede ekonomik büyüme şimdiden son iki yılın en düşük seviyesi olan yüzde 2,1'e gerilerken, RBA yüksek faizlerin reel ekonomide etkilerinin görülmeye başlamasıyla birlikte 2024'te büyümenin yüzde 1'e düşeceğini öngörüyor. HİNDİSTAN FAİZİ 2023'TE BİR KEZ ARTIRDI Hindistan Merkez Bankası (RBI), 2022'de üst üste beş kez artışa giderek politika faizini yıl sonu itibarıyla yüzde 6,25'e getirmesinin ardından, Şubat 2023'te politika faizini yüzde 6,50'ye çıkararak yıla faiz artışıyla başladı. Nisan, haziran, ağustos, ekim ve aralıktaki toplantılarında politika faizini sabit tutan RBI, 2023'ü diğer büyük merkez bankalarına göre daha kısıtlı faiz artışıyla kapattı. Dünyanın en kalabalık ülkelerinden birisi olan Hindistan’da Aralık 2022’de yüzde 5,72 olarak açıklanan yıllık enflasyon, Kasım 2023’te yüzde 5,55’e geriledi. Brezilya Merkez Bankası (BCB) 2023’de faizi enflasyonun gerilediğini gerekçe göstererek 200 baz puan düşürdü. 2023'ün başında yüzde 13,75 olan politika faizini Ağustos 2023’ten beri 4 defa 50 baz puan düşürerek yüzde 11,75’e çeken banka, 2024'te bir sonraki toplantıda da aynı hızda faiz indirimine devam edeceğinin sinyalini verdi. Latin Amerika'nın en büyük ekonomisi olan Brezilya'da Aralık 2022’de yüzde 5,79 olarak kayıtlara geçen yıllık enflasyon, Kasım 2023’te yüzde 4,68’e geriledi. Merkez bankası 2023 için yüzde 3,25 hedefliyordu. TÜRKİYE'DE SIKILAŞMA ADIMLARI Dünyanın önde gelen merkez bankalarının enflasyon ve resesyon ikilemi içinde kalarak yüksek belirsizlik oluşturduğu 2023'e, yeni ekonomi yönetimi ile Türkiye'de sıkılaşma adımları damga vurdu. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Para Politikası Kurulu (PPK) politika faizi oranını 2023’te yüksek enflasyona karşı 3 bin 400 baz puan artışla yüzde 8,5’ten 42,50'ye çıkardı. Dr. Hafize Gaye Erkan döneminde toplanan ilk PPK'da politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı 650 baz puan artırılarak yüzde 15'e çıkarıldı. Kurul, temmuz ayı toplantısında da faiz oranını 250 baz puan artırarak yüzde 17,50'ye yükseltti. Faiz oranı, ağustos toplantısında 750 baz puan artırıldı ve yüzde 25'e çıktı. Merkez Bankası PPK, faiz oranını eylül, ekim ve kasım toplantılarında da 500'er baz puan artırarak yüzde 40'a çıkardı. Banka yılın son toplantısında ise faiz oranını 250 baz puan artırarak yüzde 42,50'ye yükseltti.