İspanya'da kuraklık gıda fiyatlarını nasıl körüklüyor?

İspanya'da zeytin ağaçları kuruyor. İki yıldır devam eden kuraklık, ürün kıtlığına ve zeytinyağı başta olmak üzere gıda fiyatlarının yükselmesine yol açıyor. İklim krizi gıda krizine mi dönüşüyor?

"Tanrım, bize yağmur gönder!" Güney İspanya'daki Jaén vilayetinin piskoposu Sebastián Chico'nun bu duası şimdiye kadar karşılıksız kaldı. Bölgedeki pek çok zeytin üreticisi, Chico önderliğinde topluca yağmur duasına çıkarak katedralden kente doğru bir geçit töreni düzenledi. Tören günü bile güneş, bölgedeki zeytinlikleri yakıp kavuruyordu. Jaén ve çevresine aylardır hiç yağmur yağmadı. Dört gözle beklenen yağmur yakında yağmazsa, üst üste ikinci yıl büyük bir mahsul kıtlığı tehlikesi baş gösterecek. Çiftçiler için bir felaket olan bu durumu tüketiciler de yakından hissediyor: Zaten çok yüksek olan zeytinyağı fiyatları, hızla artmaya devam ediyor. "Su olmazsa zeytin de olmaz. Zeytin olmazsa tüm bölge zarar görür. Çünkü ekonomimiz zeytin üretimine bağlı" diye vaaz veriyor Piskopos Chico. Jaén'in dağlık bölgesinde 66 milyon dolayında zeytin ağacı var. Vilayette yaklaşık 630 bin kişi yaşıyor. Bölge, dünyanın en önemli zeytin yetiştirme alanlarının başında geliyor. Avrupa'nın büyük bölümü, zeytin ve zeytinyağını buradan tedarik ediyor. SU SADECE TEMEL İHTİYAÇLARA YETİYOR Meteoroloji uzmanları da çiftçilere olumlu haberler veremiyor. Sadece Jaén'deki zeytin çiftçilerini değil, İspanya'da geçimini tarımdan sağlayan herkesi zor durumda bırakan kuraklık, muhtemelen daha uzun süre etkili olacak. Devlet Meteoroloji Dairesi Aemet'e göre, sonbahara kadar yoğun yağış beklenmiyor. İklim araştırmacıları da İspanya'nın uzun vadede daha yüksek sıcaklıklara ve daha az yağışa hazırlıklı olmak zorunda kalacağı konusunda uyarıyor.Jaén'deki su kıtlığı barajlara da yansıyor. Doluluk oranı sadece yüzde 25 düzeyinde. Bu, yerli halka ve turistlere içme suyu sağlamak için yeterli. Ancak çiftçiler için aynı şey geçerli değil. Zeytin ağaçlarını sulamak için su karneye bağlanmış durumda. Üstelik gerekli olan su miktarının sadece dörtte biri verilebiliyor.

ZEYTİN AÐAÇLARI BİLE TEHLİKEDE Jaén'de zeytin yetiştiricisi olan Juan Luis Ávila, "Durum felaket! Bu yıl sadece hasat değil, zeytin üreticiliğinin geleceği de tehlikede" diyor. Son haftalarda neredeyse 40 dereceye ulaşan sıcak hava dalgaları, birçok zeytin ağacının beyaz çiçeklerini kuruttu. Normalde kasımdan şubata kadar yapılan zeytin hasadının büyük bir kısmı şimdiden kaybedildi. Daha önce bölgede hasat hiç bu kadar az olmamıştı. Aynı zamanda çiftçiler birliği COAG'da zeytin sektörü sözcüsü olan Ávila, "Zeytin ağacı, eğer yeterince sulanırsa çok yüksek sıcaklıklara dayanabilir. Ama aşırı su eksikliği varsa, ağacın sağlıklı zeytin üretecek gücü kalmaz" bilgisini paylaşıyor. Geçen sezon da durum pek iç açıcı geçmedi. İspanya'da hava durumu kayıtları başladığından beri en sıcak yıl 2022 idi. Yetersiz yağış ve aşırı sıcaklar üreticileri bezdirmişti. "Önceki yıllara göre yüzde 70 daha az hasat yaptım" diyor Ávila. Ancak görünen o ki bu yıl verim daha da düşük olacak. İSPANYA TEK DEÐİL 2021/22 hasat sezonunda İspanya neredeyse 1,5 milyon ton zeytinyağı üretiyordu. 2022/23'te bu miktar yarıdan da fazla azalarak 680 bin tona geriledi. Karamsar tahminler gerçeğe dönüşürse 2023/24 hasat mevsimde 500 bin tonun da altına düşülebilir. Ancak yüzyılın bu kuraklığı sadece İspanya'da milyarlarca dolarlık devasa hasat kaybına neden olmuyor. Portekiz ve İtalya'daki zeytin yetiştiricileri için de durum pek parlak değil. Bu da Avrupa pazarındaki zeytinyağı fiyatları üzerinde ek bir baskı oluşturuyor. Avrupa Birliği (AB) istatistiklerine göre, Avrupalı çiftçiler 2021/22'de 2,3 milyon tona yakın zeytinyağı üretti. 2022/23'te ise bu miktar 1,4 milyon tonun altındaydı. Avrupa zeytin sektöründeki mahsul kıtlığının daha da büyük, kuraktan daha az etkilenen Yunanistan sayesinde oldu. Yunanistan son hasat sezonunda zeytinyağı üretimini artıran tek AB ülkesi oldu. GIDA FİYATLARI ARTIYOR Zeytin üretiminin azalması, sofralık zeytin ve yağ fiyatlarının da rekor seviyelere yükselmesine neden oluyor: Bir AB araştırmasına göre, zeytinyağı bugün Avrupa'da on iki ay öncesine kıyasla ortalama yüzde 50 daha pahalı. Bu da özellikle Akdeniz mutfağının vazgeçilmez unsurlarının başında yer alan zeytinyağının, lüks bir ürün haline gelme tehlikesiyle karşı karşıya olması demek. Son verilere göre, Mart 2023 itibariyle İspanya'da gıda fiyatları, on iki ay içinde yüzde 16.5, AB genelinde ise yüzde 19.2 oranında arttı. Bu gidişle iklim krizinin, yakında bir gıda krizine dönüşmesine dair endişeler giderek artıyor. Bazı İspanyol üreticiler ise krizi fırsata çevirerek yeni bir ürün geliştirdi: Giderek daha değerli hale gelen zeytinyağını, çok daha ucuz olan ay çiçek yağıyla karıştırıp uygun fiyata satıyorlar. Bunun bir karışım olduğunu anlamak için zeytinyağı görünümlü şişelerin etiketlerini dikkatlice okumak gerekiyor!