İran'da 3'üncü ayına giren protestolar nereye evriliyor?

İran'da Mahsa Amini'nin polis gözetimi altında hayatını kaybetmesinin ardından başlayan protestolar, 1979 İran İslam Devrimi'nden bugüne kadar en uzun süren kitlesel sokak gösterileri oldu. Norveç merkezli İran İnsan Hakları örgütü şu ana kadar 300'den fazla kişinin gösterilerde hayatını kaybettiği bilgisini paylaşırken, protestolar İran'da 3'üncü ayında devam ediyor. NTV muhabiri*Ali Asgar Çabuk yazdı.

İran'ın başkenti Tahran'da 13 Eylül'de "ahlak polisi" olarak bilinen İrşad devriyeleri tarafından "başörtüsü kurallarına uymadığı gerekçesiyle" gözaltına alındıktan sonra fenalaşarak hastaneye kaldırılan 22 yaşındaki Mahsa Amini'nin, 16 Eylül'de yaşamını yitirmesi ülke yönetimine karşı protestolara neden oldu.

Mahsa Amini'nin memleketi olan Kürdistan eyaletinin Saqqız kentinde 17 Eylül tarihinde yapılan cenaze merasimleri "kadın, yaşam, özgürlük" sloganıyla İran'da kitlesel gösterilerin fitilini ateşledi. Tüm Kürdistan eyaletinde karşılık bulan protestolar hızlı bir şekilde başkent Tahran dahil olmak üzere İsfahan, Meşhet, Kum, Gazvin, Kereç, Şiraz ve Reşt gibi büyük kentlerde karşılık buldu. Kadınların "zorunlu başörtüsü" ve "ahlak polisliği" uygulamalarına tepki olarak başlayan protestolar, İran'daki mevcut toplumsal ve ekonomik sorunların eklenmesi ile kitlesel rejim karşıtı şiddet eylemlerine döndü.

GÖSTERİLERDE DÖRDÜNCÜ DALGA Mahsa Amini için 16 Eylül'den sonra başlayan gösterilerin 3'üncü dalgası 2019 benzin zammı gösterilerinin yıldönümünde gerçekleşti. İlk gösteri dalgası 16 Eylül tarihinden Eylül sonuna kadar devam ederken, ikinci gösteri dalgası Amini'nin vefatının 40'ıncı günü dolayısıyla gerçekleşti. Şimdi gösterilerde 4'üncü dalga bekleniyor. Ancak protestolar uzadıkça güvenlik güçleri ile eylemciler arasında karşılıklı şiddetin de arttığını ve İran için bir devrim değil iç savaş senaryolarının yapıldığını görüyoruz. TAHRAN YÖNETİMİ GERİ ADIM ATMIYOR *Mahsa Amini'nin hayatını kaybetmesi üzerine başlayan gösterilerden önce, İran'da Ayetullah Ali Hamaney'in hastalığı ve hatta hayatını kaybettiği tartışmaları yaşanıyordu. Bu tartışma İbrahim Reisi'nin Cumhurbaşkanı seçilmesi ve "Ayetullah" unvanı alması ile "İran'da gücün el değiştirmesi başladı" senaryoları ile netlik kazanmıştı. Mahsa Amini gösterileri ile bu tartışma şimdilik son bulsa da henüz tamamen rafa kalkmış değil. Mahsa Amini gösterilerinin İran'da "gücün el değiştirmesi" tartışmalarının gölgesinde başlaması ve ülke genelinde kitlesel rejim karşıtı eylemlere dönüşmesi İran'da hassas bir denge oluşturdu. Tahran yönetimi protestolar karşısında geri adım atmayacağı mesajını çok açık bir şekilde verdi. Şu ana kadar altı gösterici hakkında idam kararı verilmiş durumda. Diğer yandan toplumdaki memnuniyetsizliğe karşı siyasi bir çözüm süreci arayışı yok ve devlet kendi taraftarlarını sokağa çağırarak sorunu sokakta çözeceği mesajını vermeye devam ediyor. İRAN'I BEKLEYEN DEVRİM Mİ KAOS MU? Eylemler artık doğrudan devletin otoritesini ve kamu kurumlarını hedef alıyor. Özellikle Kürt bölgelerinde şehir otoritesinin ele geçirilmesine yönelik girişimler, devlet kurumlarının işgal edilmesi ve buna karşılık Devrim Muhafızları ve BESİC birimlerinin orantısız şiddet uygulaması eylemleri önü alınamaz bir noktaya taşımış durumda.

Protestoların İran'ın etnik fay hatları üzerinde yoğunlaşması ve buna bağlı olarak gösterici profillerindeki hızlı değişim İran'daki kaotik durumu arıtıyor. Ülkedeki süreci bir "devrim" olarak adlandırmak hatalı ve erken bir yargı olacaktır. İran'da adına "karşı devrim" diyebileceğimiz ve toplumun tüm katmanlarını içine alan bir süreç oluşmadı. Göstericiler tarafından henüz toplumsal kuşatıcılığı olan siyasi bir söylem de sunulmuş değil. Ancak ülkede 3'üncü ayına giren bu eylemler oluşturduğu etki alanı, sürekliliği, sunuluş şekli ve sonuçları ile İran sokaklarında devrim niteliği taşıyor. Psikolojik korku eşiğini aşan göstericilerin eylemlerine devam edecekleri görünüyor.

Önümüzdeki günlerde rejim taraftarları ve karşıtları yeniden İran sokaklarını çözüm için kullanacaklardır. Özellikle genç nesil arasında İran İslam Cumhuriyeti'nden kopuş artarken, İran siyaseti de kendisini "Muhafazakarlar ve rejim karşıtları" olarak konumlandırıyor. Ülkede kutuplaştırmayı artıran bu siyasi söylem karşısında İran siyasetinin ara bir formül geliştirip geliştiremeyeceği ise belirsiz.